Zerdeçal gibi Asya baharatları ve muz gibi meyveler Akdeniz’e 3000 yıldan daha uzun bir süre önce ulaşmıştır. Münih’teki (LMU) Ludwig-Maximilians-Universität’ta arkeolog Philipp Stockhammer ile birlikte çalışan bir araştırma ekibi, Bronz Çağı’nda bile uzun mesafeli gıda ticaretinin uzak toplumları birbirine bağladığını göstermiştir.
HAZIRLAYAN: Pınar GÜLER
Diş Taşındaki Gıda Kalıntılarının İzleri ile Gıdanın Ticaretini Ölçmek Mümkün mü?
Stockhammer’ın uluslararası ekibi, analizleri için günümüz İsrail’de bulunan Megiddo ve Tel Erani kazılarından 16 kişiyi inceledi. Araştırmanın amacı, binlerce yıldır insan diş taşında korunmuş olan antik proteinler ve bitki mikrofosilleri dahil olmak üzere gıda kalıntılarının izlerini analiz ederek Bronz Çağı Levanten popülasyonlarının mutfaklarını incelemekti.
Diş tartarındaki yiyecek kalıntılarını analiz etmek için uluslararası bir ekiple çalışan LMU arkeoloğu, Doğu Akdeniz’deki insanların Bronz ve Erken Demir Çağlarında zerdeçal, muz ve hatta soya yediklerine dair kanıtlar buldu. Stockhammer, “Asya’dan gelen egzotik baharatlar, meyveler ve yağlar böylece Akdeniz’e birkaç yüzyıl, hatta bazı durumlarda binlerce yıl önce, düşünüldüğünden daha önce ulaştı” diyor. ”
Ayrıca, MÖ 2. binyıl gibi erken bir tarihte, Güney Asya ile Levant’ı Mezopotamya veya Mısır üzerinden bağladığına inanılan egzotik meyveler, baharatlar ve yağlarda gelişen uzun mesafeli ticaretin de doğrudan kanıtıdır. Bu bölgeler arasındaki önemli ticaret daha sonra bolca belgelenirken, bu yeni ortaya çıkan küreselleşmenin köklerinin izini sürmek inatçı bir sorun olduğunu kanıtladı. Bu çalışmanın bulguları, mutfak eşyalarının uzun mesafeli ticaretinin bu uzak toplumları en azından Bronz Çağı’ndan beri birbirine bağladığını doğrulamaktadır.
İnsan ağzı, sürekli olarak taşlaşan ve diş taşı oluşturan bakterilerle doludur. Küçük gıda parçacıkları, büyüyen analizde hapsolur ve korunur ve en son yöntemler sayesinde bilimsel araştırmalar için artık erişilebilen bu küçük kalıntılardır. Araştırmacılar, analizlerinin amaçları doğrultusunda, bölgede yaşayan çeşitli bireylerden örnekler aldılar. Dişlerinde hangi besin proteinlerinin ve bitki kalıntılarının korunduğunu analiz ettiler. Stockhammer, “Bu, bir kişinin ne yediğinin izlerini bulmamızı sağlıyor” diyor. “İyi diş hijyeni uygulamayan biri, bize arkeologlara bundan binlerce yıl sonra ne yediklerini söylemeye devam edecek!”
Görüşler
Harvard Üniversitesi’nden ve Max Planck Enstitüsü’nden moleküler arkeolog Christina Warinner, “İnsan diş taşı analizinden elde edilen antik proteinler ve bitki kalıntıları üzerine yaptığımız yüksek çözünürlüklü çalışmamız, antik Yakın Doğu mutfaklarını incelemek için türünün ilk örneği” diyor.
LMU biyokimyacı ve başyazar Ashley Scott, “Yaklaşımımız yeni bilimsel zemini kırıyor” diye açıklıyor. Bunun nedeni, protein kalıntılarını belirli gıda maddelerine atamak küçük bir iş değildir. Özenli tanımlama çalışmasının ötesinde, proteinin kendisi de binlerce yıl hayatta kalmalıdır. Scott, “İlginç bir şekilde, alerji ile ilişkili proteinlerin insan analizinde en kararlı gibi göründüğünü görüyoruz” diyor ve bu bulgu, birçok alerjenin bilinen termostabilitesine bağlı olabileceğine inanıyor.
Örneğin Stockhammer, araştırmacıların buğday glüten proteinleri aracılığıyla buğdayı tespit edebildiğini söylüyor. Ekip daha sonra fitolitler olarak bilinen bir tür bitki mikrofosili kullanarak buğdayın varlığını bağımsız olarak doğrulayabildi. Tunç ve Demir Çağlarında Doğu Akdeniz’de darı ve hurma ağacını tanımlamak için fitolitler de kullanılmıştır. Ancak ,fitolitler bol değildir ve hatta birçok gıdada mevcut değildir, bu nedenle yeni protein bulguları çığır açıcıdır, susam gibi birkaç başka iz bırakan gıdaların tanımlanmasını sağlar. Susam proteinleri hem Megiddo hem de Tel Erani’den diş taşında tanımlandı. Stockhammer, “Bu, susamın MÖ 2. binyılda Levant’ta temel bir gıda haline geldiğini gösteriyor” diyor.
Stockhammer, iki ek protein bulgusunun özellikle dikkat çekici olduğunu açıklıyor. Bir kişinin Megiddo’daki diş taşında zerdeçal ve soya proteinleri bulunurken, başka bir kişide Tel Erani’den muz proteinleri tespit edildi. Her üç yiyeceğin de Güney Asya üzerinden Doğu Akdeniz’e ulaşması muhtemeldir.
Muzlar, başlangıçta MÖ 5. binyıldan beri kullanıldıkları Güneydoğu Asya’da evcilleştirildi ve 4000 yıl sonra Batı Afrika’ya geldiler, ancak müdahaleleri veya kullanımları hakkında çok az şey biliniyor. Stockhammer, “Analizlerimiz bu nedenle muzun dünyaya yayılmasına ilişkin önemli bilgiler sağlıyor. Batı Afrika’da muzun birkaç yüzyıl sonra aniden ortaya çıkması, böyle bir ticaretin var olabileceğini ima etti. “Tarihte bu kadar erken bir noktada yiyeceklerin uzun mesafelerde değiş tokuş edilmesini olağanüstü buluyorum.” dedi.
Baharatların, yağların ve meyvelerin ne ölçüde ithal edildiği henüz bilinmese de, ticaretin gerçekten gerçekleştiğini gösteren çok şey var, çünkü Doğu Akdeniz’de başka egzotik baharat kanıtı da var. Bunlarda biri Firavun II. Ramses gömüldüğünde burnunda karabiber bulunmasıdır.
Çalışmanın Sonuçları
Çalışmanın sonuçları PNAS dergisinde yayınlandı. Çalışma, Stockhammer’in Avrupa Araştırma Konseyi tarafından finanse edilen “Food Transforms – Doğu Akdeniz Geç Bronz Çağında Gıda Dönüşümleri” projesinin bir parçasıdır. Projenin arkasındaki temel soru Bronz Çağı’ndaki ticaret ağlarının erken küreselleşmesinin gıda ile ilgili olup olmadığını açıklığa kavuşturmaktı. Stockhammer, “Aslında, MÖ 2. binyılda küreselleşmenin Doğu Akdeniz mutfağı üzerindeki etkisini artık kavrayabiliriz” diyor. “Akdeniz mutfağı, erken bir aşamadan itibaren kültürlerarası alışveriş ile karakterize edildi.”
KAYNAKÇA
sciencedaily.com
