Gıda endüstrisinde süt denildiği zaman akla ilk gelen inek sütüdür. Laktoz, sütte yaklaşık olarak %4 civarlarında bulunan süt şekeridir. Glikoz ve galaktozdan oluşan bir disakkarittir. Neredeyse, tüm memelilerin sütünde temel karbonhidrat olarak bulunmaktadır. Anne sütünde ise, laktoz %7 civarlarındadır.
Laktoz bebeklerin ihtiyaç duyduğu enerjinin neredeyse yarısını karşılamaktadır. Aynı zamanda, bileşimini oluşturan galaktoz beyin hücrelerinin gelişimi için oldukça önemlidir. Bu sebeple, bebeklerin beyin hücrelerinin gelişiminin anne sütü tüketimi ile de ilişkisi olduğu belirtilmiştir.
HAZIRLAYAN: Ahsen EROĞLU
Laktoz, ince bağırsakta laktaz enziminin etkisi ile kendisini oluşturan glikoz ve galaktoza parçalanmaktadır. Laktaz enziminin bebekte doğumundan birkaç gün önce oluştuğu belirtilmiştir. Bebeğin sütten kesilmesinin ardından 6-12 ay sonrasında laktaz enziminin azalmaya başladığı görülmüştür. Bazı insanlarda, laktaz enziminin çocukluk dönemlerinde çok az miktarlara düşmesi veya kaybolması gözlemlenirken bazı insanlarda enzimin aktivitesine devam ettiği görülmektedir.
Yapılan çalışmalarda, laktaz enziminin yaşın ilerlemesiyle beraber kalıcılığını sağlaması veya azalması durumunun genetik etkilere de bağlı olduğu görülmüştür. Laktaz enzimi bazı bireylerde doğumundan itibaren düşük olabilir veya zamanla azalabilmektedir. Aynı zamanda, beslenme şekli de laktoz intoleransı üzerine etkili olmaktadır. Anne sütü tüketiminin sona ermesinden sonra süt içme alışkanlıklarının olmaması, süt tüketimi yerine laktoz oranı daha düşük olan yoğurt ve peynir gibi süt ürünlerinin tüketimi de, bu duruma sebep olabilmektedir. Bireylerin etnik kökenine de bağlı olarak değişmekle beraber laktaz, dünya popülasyonunun yaklaşık olarak %70’inde zamanla azalma göstermektedir.
Laktaz enziminin yokluğunda ise, glikoz ve galaktoza parçalanamaz. Bu şekilde sindirilememesi durumunda ise laktoz, bağırsak bakterileri tarafından fermente edilir ve bunun sonucunda hidrojen gazı, karbondioksit gazı, metan gazı gibi gazların oluşumu gözlemlenebilmekte ve sindirim bozukluklarına, mide kramplarına, diyareye sebep olabilmektedir. Laktoz intoleransı olan kişilerde, semptomlar laktoz içeren ürünlerin tüketimi sonrasında genellikle 30 dakika-2 saat arasında veya bazı kişilerde daha uzun sürelerde görülmektedir.
Laktoz intoleransında karşılaşılan durumlardan biri de, bireylerde bulunan süt alerjisinin laktoz intoleransı ile karıştırılmasıdır. Laktoz intoleransını tespit edebilmek için klinik olarak çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Laktoz intoleransı olan bireyler tükettiği yiyeceklere ve bunların içeriklerine dikkat etmelidir. Teknolojik özellikleri sebebiyle laktoz sütlerden saflaştırılarak katkı maddesi olarak kullanılabilmektedir. Ürünlerin ambalajlarında laktoz içeriği belirtilse de, bazen göze çarpmayacak şekilde olabilmektedir.
Sadece laktoz intoleransı olanların değil. Herhangi bir gıdaya alerjisi veya hassasiyeti olan tüketicilerin bunları göz önünde bulundurarak ambalaj üzerinde yazılanlara dikkat etmeye oldukça önem göstermesi gerekmektedir.
Süt içeriğinde vitamin, mineral, protein gibi insan beslenmesi için önemli olan birçok bileşen bulundurmaktadır. Bu sebeple süt insan beslenmesi ve sağlığı için önemli bir gıda ürünüdür. Son yıllarda laktoz intoleransı ve kanser ilişkisi üzerine çalışmalar yapılmış ve bu araştırmaların bazılarında pozitif ilişki olduğu belirtilirken bazı çalışmalarda bir ilişkisi olmadığı belirtilmiştir. Fakat, Dünya Kanser Araştırma Fonu ve Amerika Enstitüsü Kanser Araştırmalarının ortak raporunda sütün kolon kanseri riskini azalttığının farklı çalışmalarla kanıtlanmış olduğu belirtilmiştir.
Gıda sektöründe bu sebeple üretilmiş laktozsuz süt, peynir, yoğurt gibi gıda ürünlerinin satışı sağlanmaktadır. Laktozsuz sütler bileşiminde, laktozun parçalanmış olarak bulunması sebebiyle, kendisini oluşturan glikoz ve galaktoz bulundurmaktadır. Karbonhidratların tatlılık seviyesi toplamı laktozdan daha yüksek olduğu için laktozsuz sütler laktoz içerikli sütlere kıyasla daha tatlı bir tada sahiptir.
Laktoz sindirimini desteklemek için endüstride laktaz enzimi üretimleri yapılmaktadır. Hemen her markette laktozsuz ürünlerin satışının olmaması gibi sebeplerle (doktorunuza/eczanelere danışarak) laktaz enzimi takviyesi de, mümkün olabilmektedir.
Kaynakça
Akal, C., Yetişemiyen, A. 2020. Probiyotik ve prebiyotik tüketiminin laktoz intoleransı üzerine etkileri. Gıda, 45(2), 380-389.
Bayhan, A., Yentür, G. (1993). Laktoz İntoleransı. Gıda, 18(6).
Demirgül, F., Demirgül, R. 2019. LAKTOZ İNTOLERANSIN PREVALANSI, TEŞHİSİ VE LAKTOZSUZ BESLENME TAVSİYELERİ. Food and Health, 5(4), 281-290.
Kutman, H. G. K. Anne Sütünün Beyin Gelişimine Etkisi. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yenidoğan Dergisi, 2(2), 196-208.
